Een rivier is níet hetzelfde als een kanaal

“Het hoeft nu niet mooi hoor. Probeer het snel te doen en zonder foutjes.” Kinderen leren methodisch lezen vanaf groep 3. Van letters naar woordjes en van woordjes naar zinnen. Hun techniek wordt elk jaar beter en ze worden sneller. Precies waarop ze worden getoetst. Mooi lezen is echter van ondergeschikt belang. En niet alleen tijdens de toets, maar ook tijdens de les. Jammer, want ‘mooi’ lezen, of liever gezegd ‘lezen met expressie’ is de basis van begrijpend lezen.

Je hoort het meteen. Een kind dat op het verkeerde moment pauzeert, geen intonatie toepast en punten en komma’s niet door laat klinken, weet eigenlijk niet wat hij zojuist gelezen heeft. Hij weet wat er staat, maar is niet leesvaardig. Andere leerlingen voelen aan waar een adempauze op zijn plek is en maken betekenisvolle woordgroepen. Ze laten de boze buurman brommen en leggen de nadruk op woorden die belangrijk zijn. “Een rivier is níet hetzelfde als een kanaal” bijvoorbeeld. Wanneer een leerling de nadruk legt op het woord ‘niet’, weet je dat hij snapt dat er een verschil is tussen rivieren en kanalen. 

Luisteren naar je binnenstem
Volwassenen lezen zelden hardop. We hebben echter wel een binnenstem. Wanneer we een lastige tekst lezen, bijvoorbeeld een hypothecaire akte, gebruiken we onze innerlijke stem om de zinnen helder te krijgen. We lezen en herlezen tot we het snappen. En als dat niet lukt beginnen we te murmelen. Zachtjes zeggen we de zinnen voor ons uit, omdat dat ons helpt de zinnen te begrijpen.

Die binnenstem moet je ontwikkelen, door steeds maar weer te oefenen. Er is in het onderwijs echter te weinig aandacht voor de instructie en de monitoring van het lezen met expressie. Expressief lezen heeft een hoge correlatie met begrijpend lezen. Echt expressief leren lezen is daarom heel erg belangrijk. Nieuwe leesmethoden besteden er zeker meer aandacht aan dan de oudere, maar het kan veel beter. Dat hoeft niet in een apart instructiemoment, maar gewoon tijdens de les en niet alleen tijdens taal.

Het verband tussen tekst en toon

Alles kan een kans zijn om aandacht te besteden aan expressief lezen. Je hoeft het alleen maar te zien. Een hoofdstuk in een geschiedenisboek begint vaak met een verhaal. Laat een leerling een stukje voorlezen en laat hem ook echt roepen als de stadsomroeper dat doet. Maar ook informatieve teksten zijn geschikt om expressief te leren lezen. En geef zelf het goede voorbeeld. Lees je aan groep 3 korte oefenzinnetjes voor? Dreun ze dan niet op, maar laat ze eens anders klinken. “Ik vis” kan op verschillende manieren worden gezegd. Horen de kinderen of je van vissen houdt? Dat kun je ze vragen. Ik adviseer ook vaak om een prentenboek in te scannen en te projecteren op het digibord. Het Prentenboek van het Jaar 2018 is ‘Ssst, de tijger slaapt.’ Daarin hangt de typografie samen met het verhaal. Grote letters bijvoorbeeld wanneer iemand hard praat of een ballon die

lager

             en lager

                             en lager zakt.

Daarmee kun je ook de jongste kinderen al laten voelen wat het verband is tussen tekst en toon.

Het hele jaar door
Nu de Sinterklaastijd eraan komt, zijn gedichten een goede vorm om te oefenen. Ook kunnen oudere kinderen Sinterklaasverhalen voorlezen aan de jongere kinderen. “Lees zo voor dat het voor anderen leuk is om naar te luisteren”, zeg ik altijd. En het is echt niet gemakkelijk een kleuter geïnteresseerd te houden. Voorleeskampioenschappen en De Kinderboekenweek zijn natuurlijk ook altijd goede momenten om te oefenen. Veel scholen grijpen die momenten aan. Maar eigenlijk moet expressief lezen uit het leuke en incidentele worden gehaald. Integreer het in je lessen. Dat kan het hele jaar door, op de gekste momenten en vraagt weinig extra inspanning. Het begrijpend lezen wordt hiermee op een geweldige manier ondersteund.